Chỉ cần một nội dung đăng tải, chủ tài khoản mạng xã hội, nhất là những người có tích xanh gắn kèm, có thể thu hút sự chú ý của hàng triệu người theo dõi, bày tỏ sự yêu thích, chia sẻ rộng rãi của cộng đồng mạng. Ấy là bề nổi dễ nhận thấy. Nhưng đằng sau việc thu hút, lan tỏa những gì người sử dụng mạng xã hội chuyển tải là không ít mặt trái đáng bận tâm, buộc cơ quan quản lý phải ban hành bộ quy tắc ứng xử, cũng như tăng cường các biện pháp quản lý để “mạng ảo” không gây những hậu quả xấu cho xã hội.
>>Phát huy vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tham gia bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng
>>Bài 2: Chặn mối nguy từ những trò lố câu view
>>Trò hề từ cuộc thi 'Viết về COVID-19' được hậu thuẫn bởi các đối tượng chống phá Nhà nước
>>Bảo đảm nhân quyền để 'không ai bị bỏ lại phía sau'
Thế giới quyết liệt ngăn chặn những nội dung xấu độc, gây hại...
Ngay từ khi ra đời (xuất hiện đầu tiên vào năm 1997, phát triển bùng nổ vào năm 2006 khi Facebook ra đời), các mạng xã hội đã được ví như một “quảng trường công cộng”, nơi mọi người đều có thể tự do giao lưu, chia sẻ thông tin, bày tỏ quan điểm, chính kiến. Bởi, mạng xã hội là nền tảng trực tuyến, có thể vận hành trên tất cả các thiết bị công nghệ thông tin, như máy tính để bàn, máy tính xách tay, máy tính bảng, điện thoại thông minh có kết nối in-tơ-nét. Mạng xã hội cho phép người dùng tự sáng tạo, chia sẻ câu chuyện, bài viết, ý tưởng cá nhân, đăng ảnh, video clip, đồng thời thông báo về hoạt động, sự kiện trên mạng hoặc trong thế giới thực,... mà dường như không bị kiểm duyệt gì.
Nhưng cũng ngay từ khi ra đời, mạng xã hội gần như đã được định danh là “thế giới ảo”, nên những diễn biến nảy sinh trên không gian mạng từ chỗ là “vô hại”, thoải mái tự do bày tỏ quan điểm, chính kiến đã là nguồn cơn gây ra không ít tác hại khôn lường, thậm chí làm biến động, đảo lộn cả một chính thể, quốc gia. Đó chính là nguyên nhân khiến nhà nước phải điều chỉnh biện pháp quản lý đối với nhà cung cấp và người dùng (cá nhân, tổ chức). Điều ấy dẫn đến việc cho đến nay, tất cả các nền tảng mạng xã hội đều có những quy định riêng về những nội dung không được phép đăng tải.
Tất nhiên, mỗi quốc gia đều có sự điều chỉnh riêng bằng pháp luật nước mình, trên cơ sở luật pháp quốc tế, nhằm ngăn chặn những nội dung gây hại, xấu độc, kích động thù hận, xâm phạm đến lợi ích của các cá nhân, cộng đồng, đe dọa an ninh xã hội, an ninh quốc gia. Cuối tháng 4-2021, Nghị viện châu Âu thông qua biện pháp buộc các nền tảng truyền thông xã hội phải nhanh chóng xóa hoặc chặn quyền truy cập vào các nội dung trực tuyến mang ý nghĩa “khủng bố”. 27 nước trong Liên minh châu Âu (EU) mới đây đã thảo luận những biện pháp cứng rắn trong việc quản lý kênh truyền thông xã hội và các phát ngôn trực tuyến tại các quốc gia trong khối, với mục tiêu định hình môi trường mạng xã hội an toàn, cởi mở, sáng tạo và đáng tin cậy.
Với cả khối EU là như vậy, từng nước thành viên cũng có những biện pháp quản lý mạng xã hội cụ thể, chi tiết hơn. Như Đức đã ban hành Bộ luật NetzDG (Luật cải tiến chấp pháp tại các mạng xã hội), có hiệu lực từ ngày 1-10-2017 và chính thức áp dụng từ ngày 1-8-2018. Bộ luật NetzDG có những quy định buộc các công ty truyền thông xã hội phải nhanh chóng gỡ bỏ những nội dung “rõ ràng là bất hợp pháp”, như “lời nói căm thù, phỉ báng” và các “tin tức giả mạo” nếu không muốn đối mặt với khoản tiền phạt lớn. Hay như Pháp cũng đưa ra các giới hạn, chế tài nghiêm khắc đối với hành vi lạm dụng quyền tự do ngôn luận làm ảnh hưởng tới quyền, lợi ích hợp pháp của người khác, bao gồm việc bảo vệ nhân phẩm con người, chống lại việc vu khống, bội nhọ; chống phân biệt chủng tộc, tôn giáo; chống kích động bạo lực, gây hận thù; chống lại việc xâm phạm đời tư; cấm xuất bản một số tài liệu liên quan đến an ninh quốc gia... Các điều khoản cụ thể được quy định tại Luật Tự do báo chí, Bộ luật Dân sự, Luật Hình sự. Các nước khu vực Nam Á, như Ấn Độ, Xri Lan-ca, Băng-la-đét,... cũng ban hành những quy định pháp luật liên quan đến việc sử dụng “ngôn từ thù hận” và những lời nói, hành động chia rẽ dân tộc, gây xung đột xã hội.
Trong bối cảnh chung ấy, Việt Nam không thể đứng ngoài cuộc, nhất là khi chúng ta hội nhập ngày càng sâu rộng với thế giới. Thế nên, việc ban hành những văn bản quy phạm pháp luật, những quy định “mềm” nhằm quản lý, điều chỉnh các đối tượng tham gia mạng xã hội là lẽ đương nhiên, là sự cần thiết. Trong đó, đáng chú ý là hoạt động của những người dùng mạng xã hội có tích xanh gắn kèm, những người có sự ảnh hưởng lớn, thậm chí dẫn dắt cộng đồng mạng.
Tích xanh và sự ảnh hưởng
Tích xanh trên mạng xã hội, nhất là Facebook, Tiktok, Instagram,... thể hiện đẳng cấp của người chủ sở hữu tài khoản mạng xã hội. Có những sự tiếp cận với nội hàm, sự diễn giải khác nhau, nhưng đều có điểm chung dễ hiểu, phổ biến rằng tích xanh chính là dấu hiệu chứng minh tài khoản đó là thật, có nhiều người theo dõi, có độ phủ sóng rộng và có sức ảnh hưởng lớn đến cộng đồng mạng. Nghĩa rằng, trang mạng xã hội có tích xanh thì người sở hữu nó là người nổi tiếng, được tôn trọng, ngưỡng mộ, có sức thu hút đối với công chúng. Nói ngắn gọn, đó là những người có ảnh hưởng trên mạng xã hội.
Trong tiếng Anh, người có ảnh hưởng được gọi là Influencer, để chỉ những người có sức ảnh hưởng tới cộng đồng, có khả năng tác động tới suy nghĩ và hành vi của một nhóm người, thậm chí đông đảo cộng đồng. Thực ra, những người có ảnh hưởng trên mạng xã hội chính là KOL (viết tắt các từ tiếng Anh là Key Opinion Leader). KOL có thể là cá nhân hay tổ chức có tầm ảnh hưởng trong lĩnh vực, ngành nghề của họ, như chính trị gia, chuyên gia, doanh nhân, văn nghệ sĩ, ngôi sao thể thao... Sự ảnh hưởng của họ chính là sự tác động đến cộng đồng bằng những gì được đăng tải trên trang mạng xã hội mà họ sở hữu (có thể thuê đội ngũ chuyên gia quản lý, vận hành). Dẫu mạng xã hội gần như được định danh là “thế giới ảo”, nhưng những tác động của người nổi tiếng là rất thật. Ví dụ, khi đưa ra một dòng trạng thái, đăng một bức ảnh hay video clip,... nào đó lên trang cá nhân hay Fanpage(1), những thông tin chữ viết, hình ảnh, âm thanh, video clip sẽ tác động đến người đọc, người xem, người nghe khiến họ tiếp nhận, phân tích, kiểm chứng, tin và làm theo. Với những chủ tài khoản mạng xã hội có tích xanh, họ gần như được mặc định rằng có uy tín, nên những gì họ đăng tải được cho là đúng đắn, chính xác, không phải bàn cãi nên công chúng dễ dàng tin theo. Nhưng không phải khi nào cũng vậy!
Trên thực tế, không ít nghệ sĩ, doanh nhân, những người có tích xanh đã vượt quá giới hạn khi sử dụng mạng xã hội và bị nhắc nhở, kỷ luật, thậm chí cách chức. Những ví dụ về việc mạng ảo gây tai họa thật đã có nhiều, thực sự là bài học đắt giá cho nhiều người, nhất là những người có ảnh hưởng trên không gian mạng. Những nội dung thông tin, ngôn ngữ, hình ảnh quá đà, lệch chuẩn khi “bóc phốt”, tố cáo, đả kích, hạ bệ, chê bai người khác đã phải dừng lại, hoặc được điều chỉnh. Phải sòng phẳng, rõ ràng là việc tố cáo những hạn chế, sai sót, vi phạm pháp luật của cá nhân, tổ chức khác là điều khuyến khích, rất đáng biểu dương. Thế nhưng, công - tội phải tường minh. Không thể để xảy ra tình trạng khi đã được cộng đồng ghi nhận, cảm ơn, tung hô thì có thể “tự do” vô lối, bất chấp cả những chuẩn mực, đạo đức, luật pháp.
Không chỉ dừng lại ở Việt Nam, không ít lần một số công dân Việt Nam cũng có cách hành xử đáng lên án trên mạng xã hội đối với cá nhân, vấn đề quốc tế gây ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh đất nước, con người Việt Nam. Xin được nêu một ví dụ mới đây. Sau trận đội tuyển bóng đá quốc gia Việt Nam thua đội Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) tại vòng loại World Cup 2022 ngày 16-6-2021, rất nhiều người dùng mạng xã hội Việt Nam đã “phẫn nộ” hung hăng, dữ dằn “tấn công” tài khoản Facebook của trọng tài bắt chính trận đấu A-li Sa-bát (Ali Sabah Adday Al-Qaysi) người I-rắc. Báo chí nước ngoài đưa tin, người dùng mạng xã hội thế giới chê cười, lên án. Vị trọng tài A-li Sa-bát phải tạm khóa tài khoản Facebook, đồng thời cầu cứu: “Tôi bị xúc phạm bởi những bình luận của người hâm mộ Việt Nam. Mặc dù tôi đã thổi phạt đúng luật nhưng họ vẫn chửi bới và xúc phạm tôi, thậm chí họ còn đòi giết tôi”. Dẫu đó chỉ là những cá nhân đơn lẻ, không nổi tiếng với tích xanh, nhưng hành động bồng bột, a dua “hội chứng đám đông”, phản cảm, đáng lên án, đã làm xấu xí hình ảnh đội tuyển bóng đá quốc gia Việt Nam đang được đề cao, nể trọng; làm ảnh hưởng tiêu cực đến hình ảnh con người, đất nước Việt Nam trong mắt bạn bè quốc tế.
Không thể quá đà mà lệch chuẩn, phạm pháp
Đáng báo động là những ví dụ kể trên chỉ là mới đây, gây sự chú ý mạnh mẽ trong cộng đồng mạng và xã hội, chứ không phải là cá biệt trên không gian mạng. Tình trạng những người dùng mạng xã hội, đặc biệt là những người sở hữu tích xanh tận dụng tối đa, triệt để những tính năng, tác dụng, sức lan tỏa của mạng xã hội, với đông đảo người theo dõi để đăng tải những thông tin thiếu kiểm chứng, dùng từ ngữ lệch chuẩn, xấu xí nhằm bôi nhọ, xúc phạm danh dự, nhân phẩm người khác diễn ra ngày càng nhiều, với mức độ phức tạp, tinh vi cùng sự đầu tư cầu kỳ, kỹ lưỡng cả về trang thiết bị lẫn nội dung đăng tải hay phát trực tiếp. Việc quá đà trên mạng ảo đã gây những hậu quả thật ngoài đời hết sức đáng tiếc. Đó rõ ràng là sự vi phạm pháp luật, cần phải xử lý kịp thời, nghiêm minh. Thậm chí, không chỉ là những xử lý vi phạm hành chính (dù số tiền nộp phạt không thấm vào đâu so với những gì họ kiếm được từ những thông tin xấu độc chủ đích đăng tải, phát tán) mà còn cần những biện pháp mạnh tay hơn, từ cả phía cơ quan quản lý nhà nước, lẫn nhà mạng, cũng như sự lên án, tẩy chay của cộng đồng.
Ngày 28-5-2021, Bộ Thông tin và Truyền thông ban hành Công văn số 1800/BTTTT-PTTH&TTĐT “Về việc tăng cường công tác quản lý, xử lý thông tin vi phạm trên mạng xã hội”. Công văn nêu rõ thực trạng sự phát triển của mạng xã hội những năm gần đây, đặc biệt là hai mạng xã hội của nước ngoài là Facebook và Youtube với “những tác động cả tiêu cực và tích cực đối với đời sống xã hội”, đồng thời khẳng định việc tăng cường công tác quản lý để hạn chế những tác động tiêu cực của mạng xã hội, xử lý kịp thời các hành vi vi phạm của người sử dụng. Công văn chỉ rõ: “Từ năm 2017 đến nay, Bộ đã chỉ đạo Sở Thông tin và Truyền thông địa phương xử lý nhiều trường hợp người dùng mạng xã hội Youtube, Facebook vi phạm, trong đó đáng chú ý như: Xử phạt kênh Youtube Hoàng Anh-Timmy tại Thành phố Hồ Chí Minh, kênh Hưng vlog, Hưng troll tại Bắc Giang, kênh Thơ Nguyễn tại Bình Dương. Đồng thời, Bộ cũng đã yêu cầu Google đóng nhiều kênh Youtube khác của người dùng trong nước có nội dung vi phạm pháp luật”.
Nhưng, như trên đã nói, việc xử lý vi phạm vẫn chưa đủ sức răn đe, cảnh tỉnh. Không ít đối tượng vì thiếu hiểu biết, a dua theo trào lưu, hám lợi mù quáng vẫn tiếp tục đăng tải những nội dung vi phạm pháp luật, trong đó chủ yếu là xúc phạm danh dự, nhân phẩm của các tổ chức, cá nhân khác; sử dụng ngôn ngữ phản cảm, vi phạm thuần phong mỹ tục; tung tin giả, tin sai sự thật; quảng cáo, kinh doanh dịch vụ trái phép;... gây bức xúc trong dư luận xã hội, ảnh hưởng đến trật tự, an toàn xã hội. Vì vậy, việc chấn chỉnh những hành động lệch lạc, phạm pháp, tăng cường công tác quản lý, xử lý nghiêm các đối tượng vi phạm là hết sức cần thiết, để tránh gây những tác động xấu tới dư luận xã hội. Bên cạnh đó, là những quy định “mềm” mang tính phổ biến, tuyên truyền, hướng dẫn người dân sử dụng mạng xã hội một cách lành mạnh, có ích.
Ngày 17-6-2021, Bộ Thông tin và Truyền thông ban hành Quyết định số 874/QĐ-BTTTT “Về việc ban hành Bộ Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội” (có hiệu lực từ ngày 17-6), với những quy định chi tiết, rõ ràng. Phạm vi và đối tượng áp dụng của Bộ Quy tắc gồm 3 nhóm đối tượng là cơ quan nhà nước, cán bộ, công chức, viên chức, người lao động trong cơ quan nhà nước sử dụng mạng xã hội; tổ chức, cá nhân khác sử dụng mạng xã hội; nhà cung cấp dịch vụ mạng xã hội tại Việt Nam. Bộ cũng đưa ra 4 quy tắc ứng xử chung gồm: 1- Quy tắc Tôn trọng, tuân thủ pháp luật Việt Nam, tôn trọng quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân; 2- Quy tắc Lành mạnh (hành vi, ứng xử trên mạng xã hội phù hợp với các giá trị đạo đức, văn hóa, truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam); 3- Quy tắc An toàn, bảo mật thông tin (tuân thủ các quy định và hướng dẫn về bảo vệ an toàn và bảo mật thông tin; và 4- Quy tắc Trách nhiệm (chịu trách nhiệm về các hành vi, ứng xử trên mạng xã hội, và phối hợp với các cơ quan chức năng để xử lý hành vi, nội dung thông tin vi phạm pháp luật).
Có thể khẳng định rằng, việc ban hành Bộ Quy tắc ứng xử trên mạng xã hội là rất kịp thời, cần thiết, mang ý nghĩa tích cực, hướng tới chuẩn mực chung, tôn trọng pháp luật, nhằm tạo lập “bộ áo giáp” để mọi người dùng mạng xã hội nâng cao trách nhiệm đồng thời có thể tránh được những cạm bẫy, hay sự vi phạm pháp luật. Bộ Quy tắc không mang tính chất bắt buộc hay có chức năng xử phạt, tuy nhiên nó khuyến khích mọi người hành xử đúng trên mạng, có ý thức thay đổi, điều chỉnh hành vi, đạo đức khi tham gia “thế giới ảo” để góp phần xây dựng hoàn thiện môi trường mạng an toàn, lành mạnh.
Thực tế, đã có nhiều quy định pháp luật để quản lý môi trường mạng, nhất là Luật An ninh mạng (ban hành ngày 12-6-2018, có hiệu lực từ ngày 1-1-2019), nhưng chỉ có biện pháp chế tài đủ mạnh xử lý nghiêm minh, kịp thời, đủ sức răn đe mới có thể ngăn chặn những sai phạm, nhất là những người liên tục tái phạm. Điều ấy giúp mỗi người dân khi giao tiếp, hành động trên “mạng ảo” có thể nhận rõ trách nhiệm, quyền lợi, giới hạn của mình để thực hiện đúng, tốt những quy định mà pháp luật đề ra. Lẽ tất nhiên, một khi thực tế “đi trước”, phát sinh những điều mà pháp luật chưa điều chỉnh kịp thời thì việc bổ sung, hoàn thiện các văn bản quy phạm pháp luật, những quy định “mềm” để quản lý chặt chẽ, tạo điều kiện tốt cho sự phát triển lành mạnh, bền vững là điều cần nhận diện, sớm triển khai. Có như thế, quyền tự do ngôn luận, tự do bày tỏ ý kiến, quan điểm, thái độ của mỗi công dân đã được Hiến pháp và pháp luật Việt Nam quy định mới không quá đà dẫn đến lộng ngôn, loạn ngôn, vi phạm pháp luật, gây tác động tiêu cực đến an ninh xã hội, thuần phong mỹ tục, đến sự phát triển lành mạnh của đất nước. Có như thế, những người sử dụng mạng xã hội, nhất là những người có tích xanh, mới không bị lóa mắt mà làm điều phạm pháp, mặc nhiên xúc phạm sức khỏe, danh dự, vu khống, làm nhục công dân khác, đi ngược lại các giá trị đạo đức tiến bộ, công bằng xã hội./.
--------------------------
(1) Fanpage là một trang được lập ra từ Facebook của một cá nhân hoặc một tổ chức, doanh nghiệp nào đó. Khi người quản lý Fanpage đăng tải bài viết, hình ảnh bất kỳ, mọi thành viên trong trang đều dễ dàng theo dõi, tương tác với nhau. Mục đích của việc tạo ra Fanpage chính là để kinh doanh, giải trí, quảng cáo thương hiệu,... liên kết với cộng đồng có cùng sở thích, mối quan tâm chung...
TS Nguyễn Trí Thức (Tạp chí Cộng sản)
Tags:
